বংগ বিভাজন (১৯০৫-১৯১১) আৰু স্বদেশী আন্দোলন (প্ৰথম অধ্যায়) সমাজ বিজ্ঞান /দশম শ্ৰেণী/ ইতিহাস

বংগ বিভাজন আৰু স্বাধীন আন্দোলন ভাৰতৰ ইতিহাসৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা যিবোৰ প্ৰায়ে দশম শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞানৰ পাঠ্যক্ৰমৰ অংশ হিচাপে অধ্যয়ন কৰা হয়। ১৯০৫ চনত সংঘটিত হোৱা আৰু ১৯১১ চনত উলটি যোৱা বংগ বিভাজন ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক চৰকাৰৰ বিতৰ্কিত পদক্ষেপ হিচাপে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ প্ৰদেশক পূব বংগ আৰু পশ্চিম বংগ দুটা সৰু প্ৰদেশত বিভক্ত কৰা হৈছিল। এই বিভাজনৰ ফলত ভাৰতত ব্যাপক প্ৰতিবাদ আৰু প্ৰতিৰোধৰ সৃষ্টি হয় আৰু ই দেশৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিঘটনা আছিল। বিভাজনৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই ঘৰুৱা সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰক প্ৰসাৰিত কৰা আৰু ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰোধিতা কৰা স্বদেশী আন্দোলনে আৰম্ভ হৈছিল আৰু ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। এই ব্লগত আমি বংগ বিভাজন আৰু স্বাধীন আন্দোলন সম্পৰ্কীয় কিছুমান মূল প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিম যিবোৰ সাধাৰণতে দশম শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞানৰ পাঠ্যক্ৰমৰ অংশ হিচাপে সোধা হয়।

বংগ বিভাজন (১৯০৫-১৯১১) আৰু স্বদেশী আন্দোলন (প্ৰথম অধ্যায়)

১) বংগ বিভাজন কোনগৰাকী ভাইচৰয়ৰ শাসনকালত সংঘটিত হৈছিল?

উত্তৰঃ- ১৮৯৯ চনৰ পৰা ১৯০৫ চনলৈ ভাৰতৰ ভাইচৰয় হিচাপে থকা লৰ্ড কাৰ্জনৰ ৰাজত্বকালত বংগ বিভাজন ঘটিছিল।ভাৰতত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক চৰকাৰে কৰা এই বিভাজনৰ ফলত ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ প্ৰদেশক দুখন সৰু প্ৰদেশত বিভক্ত কৰা হৈছিল : পূব বংগ আৰু পশ্চিম বংগ। এই বিভাজন বিতৰ্কিত আছিল আৰু ভাৰতত ব্যাপক প্ৰতিবাদৰ সূচনা কৰিছিল আৰু পিছলৈ ১৯১১ চনত ইয়াক উলটি দিয়া হৈছিল।

২) ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ কোন তাৰিখে বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হৈছিল?

উত্তৰঃ- ১৯০৫ চনৰ ১৯ জুলাইত আনুষ্ঠানিকভাৱে বংগ বিভাজন ঘোষণা কৰা হয় আৰু ১৯০৫ চনৰ ১৬ অক্টোবৰৰ পৰা কাৰ্যকৰী হয়।ভাৰতত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক চৰকাৰে চলোৱা এই বিভাজনৰ ফলত ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ প্ৰদেশক দুটা সৰু প্ৰদেশত বিভক্ত কৰা হয়: পূব বংগ আৰু পশ্চিম বংগ। এই বিভাজন বিতৰ্কিত আছিল আৰু ভাৰতত ব্যাপক প্ৰতিবাদৰ সূচনা কৰিছিল আৰু পিছলৈ ১৯১১ চনত ইয়াক উলটি দিয়া হৈছিল।

৩) বিদেশী্ পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ কোনখন সভাত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ- ১৯০৫ চনৰ ২০ জুলাইত দিনাজপুৰৰ মহাৰাজৰ পৌৰহিত্যত অনুষ্ঠিত সভা ত বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ লোৱা হৈছিল ǀ স্বদেশী আন্দোলন নামেৰেও পৰিচিত বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জনৰ এই অভিযানৰ উদ্দেশ্য আছিল বংগ বিভাজনৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই ঘৰুৱা সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰক প্ৰসাৰিত কৰা আৰু ভাৰতত ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰোধিতা কৰা। এই আন্দোলনে বহল ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ আছিল আৰু জাতীয় ঐক্য আৰু স্বাধীনতাৰ প্ৰতি সমৰ্থন গঢ়ি তোলাত সহায় কৰিছিল। ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ প্ৰদেশৰ দিনাজপুৰৰ এখন সভাত দিনাজপুৰৰ মহাৰাজৰ অধ্যক্ষতাত বহিঃৰাজ্যৰ সামগ্ৰী বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ গৃহীত হয়। এই প্ৰস্তাৱত বিদেশত নিৰ্মিত কাপোৰ বৰ্জন আৰু ভাৰতত নিৰ্মিত কাপোৰৰ ব্যৱহাৰৰ প্ৰচাৰৰ আহ্বান জনোৱা হৈছিল আৰু সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ বহু লোকে ইয়াক সমৰ্থন কৰিছিল।

৪) স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত 'যুগান্তৰ' নামৰ সংবাদপত্ৰখন সম্পাদনা কোনে কৰিছিল?

উত্তৰঃ- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ‘যুগন্তৰ’ কাকত সম্পাদনা কৰা ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী আৰু স্বাধীনতা সংগ্ৰামী ভূপেন্দ্ৰ নাথ দত্ত আছিল। যুগন্তৰ আছিল কলিকতা (বৰ্তমান কলকাতা)ত প্ৰকাশিত বাংলা কাকত আৰু স্বাধীন আন্দোলনৰ এটা মূল অংগ আছিল। ১৯০৬ চনত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা কাকতখনৰ সম্পাদনা আছিল আন্দোলনৰ বিশিষ্ট নেতা আৰু শ্ৰী ঔৰবিন্দো আৰু বিপিন চন্দ্ৰ পাল আদি অন্যান্য নেতাৰ ঘনিষ্ঠ সহযোগী ভূপেন্দ্ৰ নাথ দত্ত। যুগন্তৰে স্বদেশী আন্দোলনত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল আৰু আন্দোলনৰ বাৰ্তা প্ৰচাৰ আৰু ইয়াৰ প্ৰতি সমৰ্থন সংগ্ৰহত সহায় কৰিছিল।

৫) বংগদেশত 'জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ' নামৰ অনুষ্ঠানটো কেতিয়া গঠন হৈছিল?

উত্তৰঃ- ১৯০৬ চনৰ ১১ মাৰ্চত বংগদেশত 'জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ' নামৰ অনুষ্ঠানটো গঠন কৰা হৈছিল।ভাৰতৰ শিক্ষাৰ বিকাশৰ প্ৰসাৰৰ বাবে আৰু শৈক্ষিক বিষয়ৰ আলোচনাৰ মঞ্চৰ ব্যৱস্থা কৰিবলৈ এই সংস্থাটো গঠন কৰা হৈছিল। ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা পৰিষদ স্বদেশী আন্দোলনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছিল আৰু ভাৰতৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল। ইয়াৰ মুখ্য কাৰ্যালয় কলিকতা (বৰ্তমান কলকাতা)ত আছিল আৰু ইয়াৰ শাখা ভাৰতৰ অন্যান্য প্ৰান্তত আছিল।

৬)‘বেংগল কেমিকেলছ’ নামৰ উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা কোন আছিল ?

উত্তৰঃ- ‘বেংগল কেমিকেলছ’ নামৰ উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা আছিল আচাৰ্য প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰয় ǀ প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায় আৰু অন্যান্য জাতীয়তাবাদী নেতাই ১৯০১ চনত কলিকতাত প্ৰতিষ্ঠা কৰা এটা কোম্পানী আছিল বেংগল কেমিকেলছ। ভাৰতৰ প্ৰথমটো থলুৱা ঔষধ কোম্পানী আছিল আৰু ঘৰুৱা সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰক প্ৰসাৰিত কৰা আৰু ভাৰতত ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰোধিতা কৰা স্বদেশী আন্দোলনত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল। বিজ্ঞানী আৰু শিক্ষাবিদৰ লগতে ৰাজনৈতিক নেতা হিচাপে পৰিগণিত হোৱা প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায় স্বদেশী আন্দোলনৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যক্তিত্বৰ লগতে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ অন্যতম পথ প্ৰদৰ্শক আছিল।

৭) কাৰ পৌৰহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে স্বৰাজ বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল ?

উত্তৰঃ- ১৮৮৫ চনত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দল ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে ১৯০৬ চনত কলিকতা (বৰ্তমান কলকাতা)ত অনুষ্ঠিত হোৱা বাৰ্ষিক অধিবেশনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে স্বৰাজ বা স্বশাসনৰ দাবী গ্ৰহণ কৰে কংগ্ৰেছৰ এজন বিশিষ্ট নেতা আৰু ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ অন্যতম পথ প্ৰদৰ্শক দাদাভাই নাওৰজীৰ দ্বাৰা। স্বৰাজৰ দাবী কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যসূচীৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ আছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনৰ কেন্দ্ৰীয় লক্ষ্য হৈ পৰিছিল। ইয়াত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক চৰকাৰৰ পৰা ভাৰতৰ জনসাধাৰণলৈ ক্ষমতা হস্তান্তৰ কৰাৰ লগতে ভাৰতত এখন স্বতন্ত্ৰ, গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ আহ্বান জনাইছিল। অৱশেষত ১৯৪৭ চনত স্বৰাজৰ দাবী বাস্তৱায়িত হয়, যেতিয়া ভাৰতে ব্ৰিটিছ শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰে।

৮) বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ কেতিয়া হৈছিল ?

উত্তৰঃ- ১৯১১ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰত ভাৰতত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক চৰকাৰে ১৯০৫ চনত হোৱা বংগ বিভাজন ওলোটা কৰি বংগৰ একত্ৰীকৰণ ঘটিছিল।বংগ বিভাজনে প্ৰদেশখনক দুটা পৃথক প্ৰশাসনিক এককত বিভক্ত কৰিছিল: পূব বংগ আৰু পশ্চিম বংগ . এই বিভাজন বিতৰ্কিত আছিল আৰু ভাৰতত ব্যাপক প্ৰতিবাদৰ সৃষ্টি হৈছিল আৰু অৱশেষত ১৯১১ চনত ইয়াক উলটি দিয়া হৈছিল।দুয়োখন প্ৰদেশক একক সত্তালৈ একত্ৰিত কৰাটোকে বুজাই দিয়া বংগৰ একত্ৰীকৰণক ভাৰতৰ বহু লোকে আদৰণি জনাইছিল আৰু ইয়াক এক... স্বাধীনতা আন্দোলনৰ বাবে জয়। কিন্তু ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ সময়ত ধৰ্মীয় ৰেখাৰে ১৯৪৭ চনত পুনৰ এই প্ৰদেশখন বিভক্ত হৈ পৰে।

চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্নঃ

১) বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশ খনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল উল্লেখ কৰা ǀ

উত্তৰঃ বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশ খনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল হৈছে- ঢাকা, চট্টগ্ৰাম আৰু ৰাজশাহী ǀ

বংগ প্ৰদেশৰ পূব অংশত অৱস্থিত এই বিভাগসমূহ ১৯০৫ চনত বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হোৱাৰ লগে লগে ‘পূব বংগ আৰু অসম’ নতুন প্ৰদেশৰ অংশ হৈ পৰে ভাৰতত ঔপনিৱেশিক চৰকাৰে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ প্ৰদেশক দুটা সৰু প্ৰদেশত ভাগ কৰিছিল: পূব বংগ আৰু পশ্চিম বংগ। এই বিভাজন বিতৰ্কিত হোৱাৰ লগতে ভাৰতত ব্যাপক প্ৰতিবাদৰ সূত্ৰপাত ঘটিছিল আৰু পিছত ১৯১১ চনত ইয়াক উলটি দিয়া হৈছিল।কিন্তু ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ সময়ত ধৰ্মীয় ৰেখাৰে ১৯৪৭ চনত পুনৰ প্ৰদেশখন বিভক্ত হৈছিল।

২) বংগবিভাজনৰ অন্তনিৰ্হিত উদ্দেশ্য কি আছিল চমুকৈ লিখা ǀ

উত্তৰঃ- লৰ্ড কাৰ্জনে শাসনৰ সুবিধাৰ কাৰণে বংগ প্ৰদেশৰ আয়তন সৰু কৰাৰ যুক্তি দিছিল যদিও ইয়াৰ অন্তনিৰ্হিত উদ্দেশ্য আছিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ দ্ৱাৰা বংগ বিভাজনৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য়সমূহ চমুকৈ হ'লঃ  

ঐক্যবদ্ধ বংগশক্তিক দ্বিখণ্ডিত কৰা ǀ ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য়ৰ সুস্থিৰতাৰ ভাবুকিৰ অৱতাৰণা  পৰা হিন্দু - মুছলমানৰ মাজৰ একতা বিনষ্ট কৰা। ব্ৰিটিছে বংগভংগ আঁচনিৰ জৰিয়তে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ বংগ প্ৰদেশক দ্বিখণ্ডিত কৰি হিন্দু বঙালী আৰু বুদ্ধিজীৱীসকলক দুয়োখন প্ৰদেশতে সংখ্যালঘুত পৰিণত কৰিব বিচাৰিছিল ǀ কংগ্ৰছ দলৰ ব্ৰিটিছ বিৰোধী চৰমপন্থীসকলক নিয়ন্তণ কৰা।

৩) বংগ বিভাজনবিৰোধী আন্দোলনে ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নাম কিয় পাইছিল চমুকৈ লিখা ǀ

উত্তৰঃ- ১৯০৩ চনৰ ৬ ডিচেম্বৰত বংগ ভংগৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰাৰ পৰা ১৯০৫ চনৰ ১৯ জুলাইত প্ৰস্তাৱটো চৰকাৰীভাৱে কাৰ্যকাৰী কৰালৈকে ; এই সময়ছোৱাত বংগৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্ৰতিবাদী সভাৰ জৰিয়তে জাতি বৰ্ণ নিৰ্বিশেষে জনতাই জনসংগ্ৰামৰ জোৱাৰ তুলিছিল ǀবংগভংগৰ পৰিণতি হিচাপে বিদেশী বস্তু বৰ্জন আৰু স্বদেশী বস্তু গ্ৰহণৰ সিদ্ধান্ত জনসভাত অনুমোদিত হোৱাৰ পিছত এই আন্দোলনটো ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নামেৰে জনাজাত হৈছিল ǀ

৪) স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষালৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা ǀ

উত্তৰঃ- স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ সেই সময়ৰ শিক্ষা ব্যৱস্হাৰ ওপৰত বাৰুকৈয়ে পৰিছিল ǀ ছাত্ৰসকলৰ মাজত দেখা দিয়া আন্দোলনৰ প্ৰৱণতা ৰ প্ৰতি লক্ষ ৰাখি বংগ প্ৰদেশ চৰকাৰৰ মুখ্য সচিব R W Carlyle য়ে ১৯০৫ চনৰ ১০ অক্টোবৰৰ দিনা এখন জাননী জাৰী কৰি তেওঁলোকক আন্দোলনত অংশ গ্ৰহণ নকৰিবলৈ সকিয়াই দিছিল ǀ এই জাননীৰ বিৰোদ্ধে বংগত প্ৰবল প্ৰতিবাদ হৈছিল আৰু বহু ছাত্ৰই শ্ৰেণী ত্যাগ কৰিছিল  ǀ

১৯০৫ চনৰ ৪ নৱেম্বৰৰ দিনা ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰৰ সভাপতিত্বত কলিকতাৰ মল্লিকবাৰীত অনুষ্ঠিত বিশাল ছাত্ৰসভাত ‘এন্টি ছাৰ্কুলাৰ ছ’চাইটি’ গঠন কৰি চৰকাৰৰ আদেশ অমান্য কৰাৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছিল ǀ

বিপিন চন্দ্ৰ পাল, ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰ আৰু আব্দুল ৰচুল প্ৰমুখ্যে নেতাসকলে ছাত্ৰ সমাজক চৰকাৰী শিক্ষানুষ্ঠান ত্যাগ কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল ǀ

সতীশচন্দ্ৰ মুখোপাধ্যায়ৰ সম্পাদিত The Dawn কাকত খনে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ক গোলামখানা হিচাপে অভিহিত কৰি ছাত্ৰসকলক তাৰ পৰা ওলাই জাতীয় শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল ǀ তেখেতে ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ আৰু চাৰুদাস বন্দোপাধ্যায় ৰ লগত লগ লাদি The Dawn Society  নামৰ এটা জাতীয় সংগঠন গঢ়ি ছাত্ৰ সমাজৰ মাজত দেশাত্মবোধৰ ভাৱ জগাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল ǀ এই Society য়ে কাৰ্জনৰ বিশ্ববিদ্যালয় আইন(১৯০৪) আৰু কাৰ্লাইল জাননীৰ (১৯০৫)ৰ সৰব বিৰোধিতা কৰি জাতীয় শিক্ষাক নতুন ৰূপত গঢ় দিবলৈ আন্দোলন কৰিছিল ǀ

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বিশেষকৈ বংগত কেইবাটাও জাতীয় শিক্ষা অনুষ্ঠান-প্ৰতিষ্ঠানৰ জন্ম হৈছিল ǀ সেইবোৰ হৈছে –

     ➤বংগ জাতীয় বিদ্যালয় (৬ আগষ্ট,১৯০৫ চন) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ

    ➤জাতীয় বিদ্যালয়,ৰংপুৰ(৮ নৱেম্বৰ,১৯০৫চন)

    ➤জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ (১১ মাৰ্চ, ১৯০৬) অধ্যক্ষ ৰাসবিহাৰী বসু

    ➤বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় (১৫ আগষ্ট, ১৯০৬ চন)

    ➤Banga Technical Institute ( পিছলৈ যাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্যালয়লৈ ৰূপান্তৰিত হয়)

জাতীয় বিদ্যালয়ৰ আৰ্হিত পাটনাত ‘বিহাৰ বিদ্যাপীঠ’, মহাৰাষ্ট্ৰত ‘সমৰ্থ বিদ্যালয়’, আৰু গুজৰাটত ‘গুজৰাট বিদ্যালয়’ প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল ǀ

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সৰ্বমুঠ ৬২ খন মাধ্যমিক আৰু ৩০০০ খন প্ৰাথমিক জাতীয় বিদ্যালয় গঢ় লৈ উঠিছিল ǀ

৫) স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বংগৰ জাতীয় কলাৰ বিকাশ কেনেদৰে হৈছিল?

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত আত্মবিকাশৰ মানসিকতাই বংগত জাতীয় উদ্যোগ স্থাপনৰ বাবে এক অনুকূল পৰিবেশ সৃষ্টি কৰিছিল ǀআৰু সেই সময়ত থলুৱা সামগ্ৰী আৰু সামগ্ৰীৰ চাহিদা বৃদ্ধিয়েও থলুৱা উদ্যোগ স্থাপনৰ বাবে উৎসাহিত কৰিছিল ǀ

উদ্যোগসমূহ আছিল মূলতঃ স্পিনিং মিল, ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া চাদৰ উদ্যোগ, সৰিয়হ, তেল, চাবোন, চেনি, জুইশলা, বিস্কুট আদি ǀ কেইবাটাও ৰাষ্ট্ৰীয় বেংক আৰু থলুৱা বীমা কোম্পানীও আছিল

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত স্থাপিত কিছুমান উল্লেখযোগ্য প্ৰতিষ্ঠান হ’ল-

•       ১৮৯৭ চনত ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল স্বদেশী ভাণ্ডাৰ
•       ১৯০৫ চনত যোগেশ চন্দ্ৰ চৌধুৰী আৰু কৃষ্ণবিহাৰী সেনে ইণ্ডিয়ান ষ্ট’ৰছ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল
•       ১৯০৩ চনত ঠাকুৰ পৰিয়ালৰ কন্যা সৰলা দেৱীয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল লক্ষী ভাণ্ডাৰ
•       ১৯০৬ চনত আব্দুল হালিম গজানবীয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল ইউনাইটেড বেংগল ষ্ট’ৰছ

বংগবাসীৰ মনত আত্মনিৰ্ভৰশীলতা আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতা গঢ়ি তুলিবলৈ জগদীশ চন্দ্ৰ বসু, প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়, নীলৰতন চৰকাৰ আদিৰ দৰে লোকে তত্বাৱধানত (২৫ জুলাইত) বংগত বৃহৎ পৰিসৰৰ উদ্যোগ স্থাপনৰ কথা চিন্তা কৰিছিল ১৯০৬ চনত বেংগল কেমিকেলছ আৰু জামছেদজী টাটাৰ বিখ্যাত লোহাৰ কামৰ কাৰখানা (১৯০৭ চনত) স্থাপন কৰা হয় ǀ

বংগৰ দৰে ভাৰতৰ আন আন ঠাইতো বিভিন্ন উদ্যোগিক প্ৰতিষ্ঠানৰ জন্ম হৈছিল ǀ আৰ চি দত্তৰ পৃষ্ঠপোষকতাত ১৯০৫ চনৰ ৭ ডিচেম্বৰত বাৰাণসীত প্ৰথম ‘ভাৰতীয় উদ্যোগ সন্মিলন’ অনুষ্ঠিত হৈছিল ǀ এই সন্মিলনে জনসাধাৰণক একত্ৰিত কৰি বিশাল সম্ভাৱনাৰ লগতে থলুৱা উদ্যোগসমূহক পুনৰুজ্জীৱিত কৰিছিল

৬) স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰিবলৈ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কি কি আন্দোলন বিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল?

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উদাৰবাদী নেতাসকলৰ পৰা ব্ৰিটিছে সহযোগিতা আশা কৰিছিল ǀযাৰ উদ্দেশ্যে লৰ্ড কাৰ্জনে তেওঁলোকৰ বহুতকে এই নেতাসকলক তেওঁৰ হাতত ৰাখিবলৈ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে জাপি দিয়া উপাধি, পদক আৰু পদ প্ৰদান কৰিছিল ǀ

কংগ্ৰেছৰ উদাৰবাদী সদস্যসকলক উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ, ব্ৰিটিছ সংসদৰ সদস্য, ভাইচৰয় কাউন্সিলৰ সদস্য বা প্ৰাদেশিক পৰ্যায়ত লাভজনক সদস্যপদৰ পদৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হৈছিল আৰু বিভাজন পৰিকল্পনাত তেওঁলোকৰ সহযোগিতা আশা কৰিছিল

ইয়াৰ বিপৰীতে বংগ বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায় আৰু গোপাল কৃষ্ণ গোখলেৰ দৰে একাংশ শীৰ্ষ কংগ্ৰেছ নেতাৰ দৃঢ় স্থিতিৰ বাবে চৰকাৰখন অচলাৱস্থা হৈ পৰিছিল

বিপিন চন্দ্ৰ পালে সকলো নেতাক ব্ৰিটিছ উপাধি, পদবী আৰু পদ ত্যাগ কৰিবলৈ আহ্বান জনায় ǀ এই আহ্বানৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই গোপাল কৃষ্ণ গোখলেই প্ৰথমে নাইটহুড চৰকাৰক ঘূৰাই দিছিল ǀ

৭) স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা ফলাফলৰ নাম লিখা

উত্তৰঃ স্বাধীন আন্দোলনে ভাৰতৰ জাতীয় সাহিত্য আৰু জাতীয় শিক্ষাৰ বিকাশ ঘটাই দেশৰ প্ৰেক্ষাপটত নাৰীৰ সাহসী ভূমিকাক সবলভাৱে আলোকপাত কৰে

ক) ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষাৰ বিকাশ –

স্বদেশী আন্দোলনে সেই সময়ৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। বংগ চৰকাৰৰ মুখ্য সচিব আৰ ডব্লিউ কাৰ্লাইলে ১৯০৫ চনৰ ১০ অক্টোবৰত এখন জাননী জাৰি কৰি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ নকৰিবলৈ সকীয়াই দিয়ে তীব্ৰ প্ৰতিবাদ আৰু বহু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শ্ৰেণী এৰি দিয়ে ǀ

১৯০৫ চনৰ ৪ নৱেম্বৰত ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰৰ অধ্যক্ষতাত কলিকতাৰ মল্লিকবাৰীত অনুষ্ঠিত এক বিশাল ছাত্ৰ সভাই চৰকাৰৰ নিৰ্দেশ অমান্য কৰি এণ্টি চাৰ্কুলাৰ ছ’চাইটি গঠন কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়

বিপিন চন্দ্ৰ পাল, ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰ, আব্দুল ৰাছুলৰ দৰে নেতাই ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক চৰকাৰী শিক্ষানুষ্ঠান ত্যাগ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়

সতীশ চন্দ্ৰ মুখোপাধ্যায়ৰ সম্পাদনাত প্ৰকাশিত ড’ন কাকতখনে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ক দাস ঘৰ বুলি অভিহিত কৰি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক ইয়াক এৰি ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়। তেওঁ ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ আৰু চাৰুদাস বন্দ্যোপাধ্যায়ৰ সৈতে ‘দ্য ড’ন ছ’চাইটি’ নামৰ এটা জাতীয় সংগঠন গঠন কৰে ǀ ছ’চাইটিয়ে কাৰ্জন বিশ্ববিদ্যালয় আইন (১৯০৪) আৰু কাৰ্লাইল জাননী (১৯০৫)ৰ তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰি জাতীয় শিক্ষাৰ নতুন ৰূপ দিবলৈ আগবাঢ়ি যায়

স্বাধীন আন্দোলনৰ সময়ত বিশেষকৈ বংগত কেইবাখনো জাতীয় শিক্ষানুষ্ঠানৰ জন্ম হৈছিল ǀ সেইবোৰ হৈছে –

➤ বংগ জাতীয় বিদ্যালয় (৬ আগষ্ট, ১৯০৫) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ

➤ জাতীয় বিদ্যালয়, ৰংপুৰ (৮ নৱেম্বৰ, ১৯০৫)

➤ ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা পৰিষদ (১১ মাৰ্চ, ১৯০৬) অধ্যক্ষ ৰাসবিহাৰী বসু

➤ বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় (১৯০৬ চনৰ ১৫ আগষ্ট)

➤ বঙা কাৰিকৰী প্ৰতিষ্ঠান (পিছলৈ যাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্যালয়লৈ ৰূপান্তৰিত)

জাতীয় বিদ্যালয়ৰ আৰ্হিত পাটনাত ‘বিহাৰ বিদ্যাপীঠ’, মহাৰাষ্ট্ৰত ‘সমৰ্থ বিদ্যালয়’, গুজৰাটত ‘গুজৰাট বিদ্যালয়’ স্থাপন কৰা হয়

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সৰ্বমুঠ ৬২ খন মাধ্যমিক আৰু ৩০০০ খন প্ৰাথমিক জাতীয় বিদ্যালয় গঢ় লৈ উঠিছিল ǀ

খ) জাতীয় শিল্পৰ বিকাশ 

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত আত্ম বিকাশৰ মানসিকতাই বংগদেশত জাতীয় শিল্প কাৰখানাবোৰ গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্ৰত অনুকূল পৰিবেশৰ সৃষ্টি কৰিছিল ǀইয়াৰ লগতে সেই সময়ত স্বদেশী দ্ৰব্য আৰু সামগ্ৰীৰ বৰ্দ্ধিত চাহিদাও স্বদেশী উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠাত উদগণি যোগাইছিল ǀ 

সেই উদ্যোগ আছিল বিশেষকৈ সূতা কটা কল,ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া তাত শাল উদ্যোগ,সৰিয়হ, তেল, চাবোন, চেনী,জুইশলা ,বিস্কুট ইত্যাদি ǀ ইয়াৰ লগতে গঢ়ি উঠিছিল কেইবাটাও জাতীয় বেংক আৰু স্বদেশী বীমা কোম্পানী ǀ

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত গঢ়ি উঠা কেতবোৰ উল্লেখযোগ্য প্ৰতিষ্ঠান হৈছে- 

১৮৯৭ চনত ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰা ‘স্বদেশী ভাণ্ডাৰ’

১৯০৫ চনত যোগেশ চন্দ্ৰ চৌধুৰী আৰু কৃষ্ণবিহাৰী সেনৰ প্ৰচেষ্টাত গঢ়ি উঠা ইণ্ডিয়ান ষ্টোৰচ 

১৯০৩ চনত ঠাকুৰ পৰিয়ালৰ কন্যা সৰলা দেৱীয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰা লক্ষী ভাণ্ডাৰ

১৯০৬ চনত আব্দুল হালিম গজনবিয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰা ইউনাইটড বেংগল ষ্টোৰচ

বংগবাসীৰ মনত আত্মশক্তি আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতা গঢ়ি তোলাৰ অৰ্থে জগদীশ চন্দ্ৰ বসু, প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়, নীলৰতন চৰকাৰ আদিৰ দৰে ব্যক্তিয়ে বংগদেশত বৃহৎ উদ্যোগ গঢ়ি তোলাৰ কথা চিন্তা কৰিছিল ǀস্বদেশী আন্দোলনৰ সময়তে নীল ৰতন চৰকাৰৰ উদ্যোগত  ( ১ আগষ্ট, ১৯০৬ চনত) বংগলক্ষী কটন মিল,

আচাৰ্য প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰয়ৰ তত্বাবধানত (২৫ জুলাই ১৯০৬ চনত) বেংগল কেমিকেলছ আৰু 

জামছেদজী টাটাই বিখ্যাত লৌহ শিল্প কাৰখানা (১৯০৭ চনত) গঢ়লৈ উঠিছিল ǀ

বংগদেশৰ দৰে ভাৰতৰ অন্যান্য প্ৰান্তটো বিভিন্ন উদ্যোগিক প্ৰতিষ্ঠান জন্ম হৈছিল  ǀ ১৯০৫ চনৰ ৭ ডিচেম্বৰত আৰ চি দত্তৰ পৌৰহিত্যত বাৰাণসীত প্ৰথমখন ‘ভাৰতীয় উদ্যোগ সন্মিলন’ অনুষ্ঠিত হৈছিল ǀ এই সন্মিলনত স্বদেশী শিল্পৰ প্ৰচুৰ সম্ভাৱনীয়তা ৰ লগতে দেশীয় শিল্প উদ্যোগসমূহ পুনৰ জীৱিত কৰাৰ কাৰণে ৰাইজ ঐক্যবদ্ধ হৈছিল ǀ

গ) স্বদেশী আন্দোলনত মহিলা সকলৰ সবল ভূমিকা-

    ➤ ভাৰতবৰ্ষৰ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত মহিলাসকলে সক্ৰিয় ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল ǀপুৰুষৰ সমানে মহিলা সকলেও বিভিন্ন কাৰ্যসূচীত অংশ গ্ৰহণ কৰিছিল ǀ সৰলা দেৱী চৌধাৰীণীয়ে মহাৰাষ্ট্ৰৰ শিৱাজী উৎসৱৰ অনুকৰণত পশ্চিমবংগত বীৰ অষ্টমী ব্ৰত , প্ৰজ্ঞাপাদিত্য উৎসৱ আৰু ব্যায়াম সমিতি আদিৰ আয়োজন কৰি যুৱক-যুৱতীসকলক লাঠীখেল, কুস্তি আদিৰ প্ৰশিক্ষণ দিছিল ǀ

    ➤ সৰলা দেৱী চৌধাৰীণীয়ে ‘ভাৰতী’ নামৰ এখন পত্ৰিকা সম্পাদনা কৰি বংগদেশৰ যুৱ শক্তিক আন্দোলনত জপিয়াই পৰিবলৈ আঙাবান জনাইছিল ǀ

    ➤ ভগিনী নিবেদিতাই কলিকতাত ইয়ং মেনছ হিন্দু ইউনিয়ন, বিবেকানন্দ ছ’চাইটি, ডন ছ’চাইটি আৰু অনুশীলন সমিতি আদিৰ সৈতে জড়িত হৈ নাৰী আৰু যুৱক-যুৱতীসকলক দেশীয় শিল্পৰ যোগেদি আত্মনিৰ্ভৰশীল হবলৈ শিকাইছিল ǀ

    ➤ স্বদেশী আন্দোলনত বংগদেশৰ মহিলাসকলৰ সাহসিকতাৰ কথা লণ্ডনৰ পৰা ওলোৱা “ডেইলি টেলিগ্ৰাফ’’ ত (১৯০৭ চনৰ ১১ অক্টোবৰত )প্ৰকাশ পাইছিল ǀ

৮) স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা অৱদান উল্লেখ কৰা ǀ

উত্তৰঃ- স্বদেশী আন্দোলনৰ অৱদান সমূহ হৈছে -

1) স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতবাসীক গণ আন্দোলন সম্পৰ্কে এটা ৰাজনৈতিক শিক্ষা দি যাবলৈ সক্ষম হয় ǀ দেশৰ সমূহ জণগণ একগোট হৈ শক্তিশালী ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে থিয় হলে গণ আন্দোলনত যে বিজয় নিশ্চিত , সেই শিক্ষা স্বদেশী আন্দোলনৰ যোগদানৰ জৰিয়তে জানিব পাৰিছিল ǀ

2) স্বদেশী আন্দোলনৰ যোগেদি ভাৰতীয়ই ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ওচৰত স্বৰাজ দাবী কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰিছিল ǀ স্বদেশী আন্দোলনৰ তীব্ৰ উত্তেজনাই ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছক দাদাভাই নৌৰজীৰ পৌৰহিত্যত ১৯০৬ চনত কলিকতাত বহা অধিবেশনত পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে স্বৰাজ দাবী প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰিছিল ǀ

3) স্বদেশী আন্দোলনৰ মাজেৰে ভাৰতবৰ্ষত সশস্ত্ৰ বিপ্লৱৰ সূচনা হৈছিল ǀ আগ্নেয়াস্ত্ৰৰে বিপ্লৱৰ পথ অনুসৰণ কৰি দেশক স্বাধীন কৰাৰ প্ৰৱণতা এচাম আন্দোলনকাৰীৰ মাজত গঢ়ি উঠিছিল ǀ

চমু টোকা লিখাঃ

(১) কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰ

কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ ভাৰতবৰ্ষৰ শিল্প সংস্কৃতি জগতৰ এক উজ্জ্বল নক্ষত্ৰ বুলিব পাৰি ǀ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত তেখেতে নিজৰ সৃষ্টি ৰাজীৰে ভাৰতবৰ্ষৰ স্বাধীনতা আন্দোলনক এক সুকীয়া মাত্ৰা প্ৰদান কৰি গৈছে ǀ

স্বদেশী আন্দোলনক কেন্দ্ৰ কৰি ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে সেই সময়ত যি ২৩ টা গীত ৰচনা কৰিছিল সেইকেইটাক  আজিও ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ সম্পদৰূপে গণ্য কৰা হয় ǀ ‘আমাৰ সোণাৰ বাংলা আমি তোমাকে ভালবাসি’ শীৰ্ষক গীতটি ১৯৭২ চনত বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত ৰূপে মান্যতা দিয়া হয় ǀযদি তোৰ ডাক শুনে কেও না আসে তবে একলা চলো ৰে..ৰ দৰে গীতে দেশবাসীৰ মাজত প্ৰচুৰ জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰিছিল ǀ‘জণ-গণ-মন অধিনায়ক’ শীৰ্ষক ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীতৰ স্ৰষ্টা ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ ǀকবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে স্বদেশী আন্দোলনৰ পটভূমিত ‘ভাই ভাই এক ঠাই’ নামৰ এটা বিখ্যাত প্ৰৱন্ধও ৰচনা কৰিছিল ǀ

  স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত আত্ম বিকাশৰ মানসিকতাই বংগদেশত জাতীয় শিল্প কাৰখানাবোৰ গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্ৰত অনুকূল পৰিবেশৰ সৃষ্টি কৰিছিল ǀতাৰে পৰিপ্ৰেক্ষিতত ১৮৯৭ চনত ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰে ‘স্বদেশী ভাণ্ডাৰ’ নামৰ এটা বস্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠান জন্ম দিছিল ǀ

ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰে স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ৰাজনৈতিকভাৱেও সক্ৰিয়ভূমিকা পালন কৰিছিল ǀ স্বদেশী শিক্ষাৰ বিকাশৰ বাবে ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে ১৯০৫ চনৰ ৬ আগষ্টত বংগ জাতীয় বিদ্যালয় প্ৰতিষ্ঠা কৰে ǀ ছাত্ৰসকলৰ মাজত দেখা দিয়া আন্দোলনৰ প্ৰৱণতা ৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি বংগ প্ৰদেশ চৰকাৰৰ মুখ্য সচিব R W Carlyle য়ে ১৯০৫ চনত এক জাননী জাৰি কৰিছিল  যাৰ বিৰুদ্ধে বংগত প্ৰবল প্ৰতিবাদ হৈছিল আৰু বহু ছাত্ৰই শ্ৰেণী ত্যাগ কৰিছিল  ǀ ১৯০৫ চনৰ ৪ নৱেম্বৰৰ দিনা ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰৰ সভাপতিত্বত কলিকতাৰ মল্লিকবাৰীত অনুষ্ঠিত বিশাল ছাত্ৰসভাত ‘এন্টি ছাৰ্কুলাৰ ছ’চাইটি’ গঠন কৰি চৰকাৰৰ আদেশ অমান্য কৰাৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছিল ǀ

ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে, সতীশচন্দ্ৰ মুখোপাধ্যায়ৰ আৰু চাৰুদাস বন্দোপাধ্যায় ৰ লগত লগ লাদি The Dawn Society  নামৰ এটা জাতীয় সংগঠন গঢ়ি ছাত্ৰ সমাজৰ মাজত দেশাত্মবোধৰ ভাৱ জগাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল ǀ

(২) মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নবোল (ভগিনী নিবেদিতা )

ভগিনী নিবেদিতা যাৰ অন্য এটা নাম আছিল মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নবোল ǀ তেওঁ  জন্ম  হৈছিল ১৮৬৪ চনত আয়াৰলেণ্ডত  ǀ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত তেওঁ, নাৰী আৰু যুৱক যুৱতীসকলৰ মাজৰত এক জাগৰণ সৃষ্টি কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ǀ ভগিনী নিবেদিতাই কলিকতাত ইয়ং মেনছ হিন্দু ইউনিয়ন, বিবেকানন্দ ছ’চাইটি, ডন ছ’চাইটি আৰু অনুশীলন সমিতি আদিৰ সৈতে জড়িত হৈ নাৰী আৰু যুৱক-যুৱতীসকলক দেশীয় শিল্পৰ যোগেদি আত্মনিৰ্ভৰশীল হবলৈ শিকাইছিল ǀ এইগৰাকী মহিয়সী নাৰীয়ে ১৯১১ চনত  মৃত্যুবৰণ কৰে ǀ

(৩) নবাব ছলিমউল্লা

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ঢাকাৰ নৱাব আছিল  ছলিমউল্লা ǀ লৰ্ড কাৰ্জনে ছলিমউল্লাৰ জৰিয়তে পূৰ্ব বংগৰ জনতাক একগোট কৰি ব্ৰিটিছৰ অধীন কৰিব বিচাৰিছিল ǀ সেই উদ্দেশ্যে ছলিমউল্লাক নগণ্য সুতৰ বিনিময়ত ১৪ লাখ টকাৰ ধাৰো দিয়া হৈছিল ǀ 

১৯০৬ চনত ৩০ ডিচেম্বৰ ত নৱাব ছলিমউল্লাৰ আহ্বান ক্ৰমে বংগদেশৰ একাংশ শিক্ষিত মুছলমান লগলাগি ‘সৰ্বভাৰতীয় মুছলীম লীগ’ গঠন কৰিছিল ǀ ‘মুছলীম লীগ’গ ঠন হোৱাৰ দিনাই ছলিমউল্লাই ইয়াৰ উদ্দেশ্য আৰু লক্ষ্য ঘোষণা কৰি কৈছিল যে  মুছলমান ৰাইজৰ মনৰ পৰা  ভয়,শংকা আৰু পাৰস্পৰিক বিদ্বেষ ভাৱ আতৰাব লাগিব ǀতেওঁলোকে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ প্ৰতি থকা আনুগত্য প্ৰসাৰ কৰিব লাগিব আৰু ব্ৰিটিছ চৰকাৰেও মুছলমান ৰাইজৰ অধিকাৰ আৰু স্বাৰ্থৰ প্ৰতি সদা সচেতন হব লাগিব ǀ