দশম শ্ৰেণীৰ বিজ্ঞান অধ্যায় 1 পাঠটোৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সংজ্ঞা
পদার্থ (Matter) : যিয়ে স্থান অধিকাৰ কৰে আৰু যাৰ ভৰ থাকে।
ভৰ (Mass) : এটা বস্তুত থকা পদাৰ্থৰ পৰিমাণ।
পৰমাণু (Atom) : এটা মৌলৰ ক্ষুদ্রতম কণা যিয়ে ৰাসায়নিক বিক্রিয়াত অংশ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
মৌল (Element) : কোনাে ভৌতিক অথবা ৰাসায়নিক উপায়েৰে দুটাবা ততােধিক পদার্থলৈ ভাঙিব নােৱৰা পদাৰ্থৰ মৌলিক ৰূপ। এটা মৌল কেৱল এক প্ৰকাৰৰ পৰমাণুৰ দ্বাৰাহে গঠিত।
যৌগ (Compound): ভৰ হিচাপে নির্দিষ্ট অনুপাতত দুটা বা ততােধিক মৌল ৰাসায়নিকভাৱে যােজিত হৈ গঠন কৰা বিশুদ্ধ পদার্থ।
অণু (Molecule) : এটা পদাৰ্থৰ (মৌল বা যৌগ) ক্ষুদ্রতম কণা যিয়ে মুক্ত অৱস্থাত থাবি পৰাৰ লগতে পদার্থটোৰ আটাইবােৰ ধর্ম দেখুৱায়।
মৌলৰ অণুসমূহ (Molecules of elements) : একেবিধ মৌলৰ পৰমাণুবােৰে ৰাসায়নিকভাৱে যােজিত হলে উৎপন্ন হয়।
যৌগৰ অণুসমূহ (Molecules of compounds): ভিন ভিন মৌলৰ পৰমাণুবােৰে ৰাসায়নিকভাৱে যােজিতহলে উৎপন্ন হয়।
পদাৰ্থৰ ৰূপান্তৰ (Transformation of substances) :ৰাসায়নিক বিক্রিয়াৰ জৰিয়তে পদার্থ। এটা ৰূপৰ পৰা আন এটা ৰূপলৈ পৰিৱৰ্তন। অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন, ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন, গেছৰ উৎপত্তি, উষ্ণতাৰ পৰিৱৰ্তন আদিয়ে বাসায়নিক বিক্রিয়াৰ সংঘটন সূচায়।
ৰাসায়নিক বিক্রিয়া (Chemical reaction) : দুটা বা ততােধিক পদার্থই ৰাসায়নিকভাৱে মিলিত হৈ ভিন্ন। ভৌতিক তথা ৰাসায়নিক ধর্মবিশিষ্ট নতুন পদাৰ্থৰ সৃষ্টি কৰা প্রক্রিয়া। ৰাসায়নিক বিক্রিয়াত পদার্থ আৰু পৰমাণুবােৰ সংৰক্ষিত হয় আৰু বিক্রিয়ক পদার্থবােৰৰ ভৰ, বিক্রিয়াজাত পদার্থবােৰৰ ভৰৰ সমান হয়।
ভৰৰ নিত্যতা সূত্র (Law of conservation of mass) : এটা ৰাসায়নিক বিক্রিয়াৰ বিক্রিয়াজাত পদার্থ মৌলবােৰৰ মুঠ ভৰ বিক্রিয়ক পদাৰ্থৰ মৌলবােৰৰ মুঠ ভৰ সমান
ৰাসায়নিক সংকেত (Chemical formula) : কোনো এটা যৌগৰ ৰাসায়নিক সংকেত হ’ল সংশ্লিষ্ট যৌগটোক গঠনৰ চিহ্নীয় উপস্থাপন। যৌগটোৰ এটা অণুত থকা ভিন ভিন মৌলৰ পৰমাণুৰ সংখ্যা আৰু ইহঁতৰ প্রকৃতি সম্বন্ধে ই আভাস দিয়ে।
বিক্রিয়ক পদার্থ (Reactants) : যিবােৰ পদার্থই ৰাসায়নিক বিক্রিয়াত প্রত্যক্ষভাৱে অংশ গ্রহণ কৰে অথবা বিক্রিয়াৰ আৰম্ভণিতে উপস্থিত থাকে।
সমীকৰণৰ (Chemical equation) : ৰাসায়নিক বিক্রিয়া এটাত অংশ গ্ৰহণ কৰা পদার্থবােৰৰ চিহ্ন আৰু সংকেতৰ সহায়ত বিক্রিয়াটোৰ শব্দ-সমীকৰণ উপস্থাপনৰ সংক্ষিপ্ত পদ্ধতি।
জকা/ অসমতুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ (Skeletal/ unbalanced chemical equation) :সমীকৰণ য’ত বিক্রিয়ক আৰু বিক্রিয়াজাত পদাৰ্থৰ এক বা ততােধিক মৌলৰ সমান সংখ্যক পৰমাণু নাথাকে। বা , জকা ৰাসায়নিক সমীকৰণৰ দুয়ােফালে মৌলবােৰৰ ভৰ সমান নােহােৱা বাবে এনে সমীকৰণ অসমতুলিত।
সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ (Balanced chemical equations) : এনে এটা সমীকৰণ যত বিক্রিয়ক আৰু বিক্রিয়াজাত পদাৰ্থৰ প্ৰতিটো উপাদান। মৌলৰ সমান সংখ্যক পৰমাণু থাকে।
Class 10 Science Chapter 1 in Assamese
অনুমান আৰু প্রচেষ্টা পদ্ধতি (Hit-and trial method) : ক্ষুদ্রতম পূর্ণসংখ্যাৰ সহগ ব্যৱহাৰেৰে ৰাসায়নিক সমীকৰণ সমতুলীকৰণৰ পদ্ধতি।
অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন (Change in state) : পদার্থ এটা ৰূপৰ পৰা অন্য এটাৰূপলৈ সংঘটিত হােৱা পৰিৱর্তন। যেনে-গােটা অৱস্থাৰ পৰা জুলীয়া অৱস্থালৈ, জুলীয়া অৱস্থাৰ পৰা গেছীয় অৱস্থালৈ (বা তদ্বিপৰীতভাৱে)
ভৌতিক অৱস্থা (Physical states) : ৰাসায়নিক সমীকৰণক তথ্যসমৃদ্ধ কৰিবলৈ বিক্রিয়ক আৰু বিক্রিয়াজাত পদাৰ্থৰ ভৌতিক অৱস্থাক এনেদৰে উপস্থাপন কৰা হয়, যেনে গােটা (s), জুলীয় (1), গেছ। (g), আৰু জলীয় দ্ৰৱ (aq)।
জলীয় (Aqueous) : ৰাসায়নিক বিক্রিয়াত জলীয় দ্রব। হিচাপে থকা বিক্রিয়কবা বিক্রিয়াজাত পদার্থ। ইয়াক (aq) চিহ্নৰে সূচোৱা হয়।
সংযােজন বিক্রিয়া (Combination reaction) : দুটা বা ততােধিক পদার্থ যযাজিত হৈ নতুন পদাৰ্থৰ সৃষ্টি হােৱা বিক্রিয়া।
তাপবর্জী বিক্রিয়া (Exothermic reaction): এবিধ ৰাসায়নিক বিক্রিয়া যত বিক্রিয়াজাত পদার্থ উৎপন্ন হােৱাৰ লগতে তাপ উদ্ভৱ হয় বা তাপ বর্জন কৰে।
বিযােজন বিক্রিয়া (Decomposition) : এবিধ ৰাসায়নিক বিক্রিয়া য’ত এটা বিক্রিয়ক ভাঙি দুটা বা ততােধিক সৰল বিক্রিয়াজাত পদার্থত পৰিণত হয়।বিযােজন বিক্রিয়া তিনি প্ৰকাৰৰ
- তাপীয় বিযােজন।
- বিদ্যুৎ বিশ্লেষণ।
- আলােক বিশ্লেষণ
তাপগ্ৰাহী বিক্ৰিয়া: এবিধৰাসায়নিক বিক্রিয়া যতবিক্রিয়াজাত পদার্থ উৎপন্ন হােৱাৰ লগতে তাপ শােষণ হয়।
তাপীয় বিযযাজন বিক্রিয়া (Thermal decomposition reaction) : তাপ প্রয়ােগ কৰি সংঘটিত কৰা বিযােজন বিক্রিয়া।