শীতল যুদ্ধ বুলিলে দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ লগতে নিজ নিজ মিত্ৰ দেশসমূহৰ মাজত তীব্ৰ ভূ-ৰাজনৈতিক উত্তেজনা আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা হোৱা সময়ছোৱাক বুজোৱা হয়। ১৯৪৭ চনৰ আশে-পাশে ট্ৰুমেন মতবাদ প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ পৰা ১৯৯১ চনত ছোভিয়েট ইউনিয়ন ভংগ হোৱালৈকে শীতল যুদ্ধৰ কেইবাটাও মূল বৈশিষ্ট্য আছিল:
শীতল যুদ্ধৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল-
১/ মতাদৰ্শগত সংঘাত: শীতল যুদ্ধ মূলতঃ দুটা মতাদৰ্শৰ মাজত যুদ্ধ আছিল: আমেৰিকাৰ নেতৃত্বত পুঁজিবাদ আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ নেতৃত্বত সাম্যবাদ। প্ৰতিটো পক্ষই নিজৰ প্ৰভাৱ আৰু ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাক বিশ্বজুৰি সম্প্ৰসাৰণ কৰিব বিচাৰিছিল।
২/ পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ দৌৰ: দুয়োখন মহাশক্তিয়ে পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰৰ বিশাল অস্ত্ৰভাণ্ডাৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল, যাৰ ফলত পাৰস্পৰিক নিশ্চিত ধ্বংসৰ অৱস্থা (MAD)ৰ সৃষ্টি হৈছিল। ইয়াৰ অৰ্থ আছিল যে দুয়োপক্ষৰ হাতত ইজনে সিজনক ধ্বংস কৰিব পৰাকৈ যথেষ্ট পাৰমাণৱিক শক্তি আছিল, যিয়ে প্ৰত্যক্ষ সংঘাতৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিৰোধক হিচাপে কাম কৰিছিল।
৩/ প্ৰক্সি যুদ্ধ: আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নে কেতিয়াও প্ৰত্যক্ষ সামৰিক সংঘাতত লিপ্ত নহ’লেও বিভিন্ন আঞ্চলিক সংঘাতত বিপৰীত পক্ষক সমৰ্থন কৰিছিল, যিবোৰক প্ৰক্সি যুদ্ধ বুলি জনা যায়। উদাহৰণস্বৰূপে কোৰিয়া যুদ্ধ, ভিয়েটনাম যুদ্ধ, ছোভিয়েট-আফগান যুদ্ধ।
৪/ চোৰাংচোৱা আৰু চোৰাংচোৱাগিৰি: তথ্য সংগ্ৰহ আৰু ইজনে সিজনৰ ৰাজনীতিত প্ৰভাৱ পেলাবলৈ দুয়োপক্ষই চোৰাংচোৱা আৰু চোৰাংচোৱাগিৰিৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট বিনিয়োগ কৰিছিল। চিআইএ (কেন্দ্ৰীয় চোৰাংচোৱা সংস্থা) আৰু কেজিবি (ৰাজ্যিক নিৰাপত্তা সমিতি)ৰ দৰে সংস্থাসমূহ এই কাম-কাজৰ লগত যথেষ্ট জড়িত আছিল।
৫/ ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক মিত্ৰতা: আমেৰিকা আৰু ইয়াৰ মিত্ৰশক্তিয়ে ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ বিৰুদ্ধে সামৰিক মিত্ৰতা হিচাপে নাটো (উত্তৰ আটলাণ্টিক চুক্তি সংস্থা) গঠন কৰে। ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে ছোভিয়েট ইউনিয়ন আৰু ইয়াৰ মিত্ৰ দেশসমূহে ৱাৰ্ছ চুক্তি গঠন কৰে।
৬/ মহাকাশ প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা : শীতল যুদ্ধ মহাকাশলৈও বিস্তৃত হৈছিল, দুয়োখন মহাশক্তিয়ে আধিপত্যৰ বাবে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিছিল। এই প্ৰতিযোগিতাৰ ফলত ছোভিয়েট ইউনিয়নে প্ৰথম কৃত্ৰিম উপগ্ৰহ স্পুটনিক উৎক্ষেপণ কৰা আৰু আমেৰিকাই চন্দ্ৰত প্ৰথম মানুহ অৱতৰণ কৰা আদি উল্লেখযোগ্য কৃতিত্ব লাভ কৰে।
৭) অৰ্থনৈতিক আৰু অপপ্ৰচাৰ যুদ্ধ: দুয়োপক্ষই নিজৰ নিজৰ মতাদৰ্শৰ প্ৰচাৰ আৰু নিজৰ ব্যৱস্থাৰ শ্ৰেষ্ঠত্ব প্ৰদৰ্শনৰ বাবে অৰ্থনৈতিক কৌশল আৰু অপপ্ৰচাৰত লিপ্ত হৈছিল।
শীতল যুদ্ধই বিশ্ব ৰাজনীতি, অৰ্থনীতি আৰু সামৰিক কৌশলত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাই আধুনিক বিশ্বক অসংখ্য ধৰণে গঢ় দিছিল। ১৯৯১ চনত ছোভিয়েট ইউনিয়ন ভংগ হোৱাৰ লগে লগে ইয়াৰ অন্ত পৰে আৰু ইয়াৰ ফলত আমেৰিকাৰ আধিপত্য থকা একমেৰু বিশ্বৰ সৃষ্টি হয়।
Tags
শীতল যুদ্ধৰ যুগ